Xóm Lò Thổi (xã Thạnh Phú, H.Vĩnh Cửu) là một địa danh đã từng nổi tiếng khắp cả nước với nghề đúc gang thủ công. Mặc dù sự phát triển của khoa học kỹ thuật đã làm cho nhiều nghề thủ công truyền thống trở nên ít phổ biến hơn, nhưng vẫn có một số gia đình duy trì và gắn bó với nghề này. Họ coi đúc gang là nguồn thu nhập chính của mình [^1^].
Dù không còn nhộn nhịp như trước đây nhưng những kỷ niệm về thời hoàng kim của nghề đúc gang vẫn được người dân và chính quyền địa phương nơi đây gìn giữ bằng cái tên thân thương “xóm Lò Thổi”. Những câu chuyện về đúc khuôn, đốt lò vẫn còn vang vọng trong những gia đình giữ nghề truyền thống với những người thợ có tay nghề hàng chục năm do ông cha để lại [^1^].
Tạo khuôn trên nền đất
Hiện nay, xóm Lò Thổi vẫn còn khoảng 5 hộ gia đình theo đuổi nghề đúc gang truyền thống. Những hộ dân này đã có thâm niên nghề từ vài chục năm, thậm chí có những hộ đã theo nghề đúc gang qua nhiều thế hệ. Mặc dù không còn như trước nhưng nghề đúc gang vẫn mang lại nguồn thu nhập chính cho họ [^1^].
Chúng tôi đã tìm hiểu về nghề đúc gang truyền thống tại xóm Lò Thổi và gặp ông Lê Văn Út, chủ một lò đúc gang hoạt động từ hàng chục năm nay. Lò của ông vừa nấu xong một mẻ gang và sản phẩm đang trong giai đoạn hoàn thiện. Chúng tôi được ông Út dẫn đi vào xưởng đúc gang để tự mình chứng kiến quá trình sản xuất. Xưởng đúc gang thủ công khá đơn giản với một lò nấu gang bằng than củi, khuôn tạo hình sản phẩm và diện tích nhà xưởng từ vài trăm đến cả ngàn mét vuông tùy theo quy mô sản xuất để tạo khuôn và đúc gang ngay trên nền đất [^1^].
Xem thêm : Giải quyết hiện tượng nấc cụt ở chó cưng
Là một nghề thủ công, tất cả các tiêu chuẩn và kỹ thuật trong quá trình sản xuất hoàn toàn dựa vào tay nghề của người thợ đúc khuôn. Để hoàn thành mỗi khuôn đúc, người thợ mất khoảng 20 phút với các công đoạn như đào đất, nện khuôn, đặt khuôn [^1^].
Ông Nguyễn Quốc Sử, chủ một lò đúc gang, cho biết rằng công việc tạo khuôn đòi hỏi người thợ phải tỉ mỉ và có kinh nghiệm để biết được từng vị trí của khuôn. Điều này giúp họ biết được chỗ nào cần nện chặt hoặc lỏng. Sau khi hoàn tất công việc tạo khuôn, giai đoạn nấu gang sẽ bắt đầu. Nguyên liệu để nấu gang là các loại phế liệu từ gang, được nấu cho đến khi tan chảy. Sau đó, công nhân sẽ rót gang vào khuôn và chờ đợi 24 tiếng để sản phẩm hoàn thành. Khi công đoạn đúc gang hoàn tất, các sản phẩm sẽ được lấy ra khỏi khuôn, vệ sinh đất bám và mài giũa lại trước khi được bán ra thị trường. “Một sản phẩm đạt chất lượng là sản phẩm không bị nổi bọt. Để đạt được yêu cầu đó đòi hỏi người thợ phải có tay nghề từ khâu làm khuôn cho đến kinh nghiệm nấu gang phải chuẩn xác. Trong đó, khâu làm khuôn là quan trọng nhất và tốn khá nhiều thời gian”, ông Sử chia sẻ [^1^].
Theo các thợ đúc gang, các sản phẩm chính được sản xuất tại các lò đúc gang ở xóm Lò Thổi hiện nay là các phụ tùng cho động cơ máy bơm nước, máy nổ, phụ tùng xe… Tuy nhiên, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật tiên tiến như hiện nay, các sản phẩm thủ công từ gang đang gặp khó khăn trong việc tìm “chỗ đứng” trên thị trường. Làng nghề đúc gang dần trở nên vắng vẻ, thu hẹp và không đảm bảo thu nhập cho thợ trẻ. Chỉ những người thợ có tay nghề lâu năm, đam mê và lao động chăm chỉ mới tiếp tục duy trì nghề [^1^].
Chuyện giữ nghề
Nghề đúc gang đã tồn tại ở Đồng Nai gần 200 năm. Ban đầu, người dân chỉ đúc các sản phẩm phục vụ cho sản xuất nông nghiệp như lưỡi cày, nồi gang, bàn ủi con gà. Làng nghề đúc gang thu hút đông đảo bà con tham gia sản xuất và trở thành một làng nghề đáng chú ý. Tuy nhiên, với sự phát triển kỹ thuật hiện đại và nhu cầu sản phẩm chất lượng cao, đa dạng về mẫu mã, làng nghề đúc gang dần trở nên nhạt nhẽo và nhiều thợ trẻ đã chọn làm công nhân với thu nhập ổn định và công việc dễ dàng hơn [^1^].
Xem thêm : Đất sét trộn xi măng – cách mới trong xây dựng
Theo ông Lê Văn Út, chủ một lò đúc gang và muốn giữ gìn nghề đúc gang do cha ông để lại, ông đã cố gắng tìm hướng đi mới cho làng nghề. Ông đã tham dự nhiều hội nghị làng nghề và được nghe và xem về hoạt động của các làng nghề trên thế giới. Nhưng mong muốn của ông không thể thực hiện do vô số trở ngại và khó khăn của các gia đình theo nghề truyền thống. Mỗi lần nhắc về quá khứ, ông Út vẫn cảm thấy tiếc nuối, ông nói: “Thời đó có nhiều doanh nghiệp nước ngoài muốn hợp tác, nhưng vì không có điều kiện đầu tư nhà xưởng và trang thiết bị sản xuất nên không thể đáp ứng nguồn hàng cung cấp cho đối tác, khiến các hộ dân bị từ chối. Rất tiếc, cơ hội không phải lúc nào cũng dễ dàng có được” [^1^].
Trong những năm gần đây, lượng khách đặt hàng đã giảm, và người trẻ đã chọn làm công nhân. Những gia đình còn theo nghề đúc gang chủ yếu là người già có thâm niên gắn bó lâu dài. Hiện nay, xóm Lò Thổi chỉ còn một vài hộ gia đình, sản phẩm của họ phải được chở lên TP.HCM để bán, nhưng cũng gặp khó khăn do cạnh tranh về giá. Ông Út vẫn hy vọng rằng những lò đúc gang đang hoạt động sẽ tiếp tục duy trì và gìn giữ nghề truyền thống mà cha ông đã khởi xướng [^1^].
Với nghề đúc gang, không chỉ là vì mục đích kiếm sống. Khí chất cách mạng của dân làng nghề đúc gang đã được thể hiện trong những hành động bí mật đúc các loại vũ khí để phục vụ cho cách mạng và góp phần vào sự chiến thắng của quân và dân địa phương trong quá trình đấu tranh giành độc lập dân tộc. Sau khi đất nước hoàn toàn giải phóng, các lò đúc vẫn hoạt động sôi nổi, chuyên vận chuyển hàng hóa ra vào và bán sản phẩm cho thị trường cả nước. Vì vậy, việc nghề đúc gang đang dần mai một đã làm nhiều người cảm thấy tiếc nuối [^1^].
Thủy Mộc
[^1^]: Giải Đáp Việt – Trí Thức Cho Người Việt
Nguồn: Giaidapviet.com
Danh mục: Khám Phá
